خ khe 
خیمیر-خیمیر
(0)خیمیر-خیمیر = یواش-یواش، آهسته-آهسته، به تدریج (تلفظ هر دو «ای» به صورت مصوت پس زبانی و کوتاه، مانند «قیز»). xımır-xımır
خیتتَک
خیتتک، خیرتدَک = گلو، راه تنفس. خیتدیپیندن یاپیشدی، آز قالسین آدامی یوغاجاغیدی = گلویش را گرفت، کم مانده بود خفه اش کند. مجازی = حساب و کتاب چیزی را خواستن، به مسئولیت جلب کردن. xittäk, xirtdäk
بو قیرغینا
بو قیرقینا خان دؤزمز = خان هم نمی تواند این چنین کشتاری را تحمل کند (تاکید بر شدت و حدت کشتار و ویرانی است). Bu qırqına xan dözmäz.
خلقه ایت هورر
خلقه ایت هورر، بیزه چاققال = به مردم سگ پارس می کند، به ما شغال
ئولماخ، خیریلداماخ
ئولماخ (اؤلماخ) ئولماخدی، خیریلداماخ ندی؟! (مرگ مرگ است، دیگر خِر خِر کردن چرا؟) به این معنا که حالا که فلان وضع موجود هست و شما هم باید آن را تحمل کنید شکوه و زاری دیگر چه معنائی دارد؟
خیر ایسته
خیر ایسته قونشووا، خیر گلسین باشووا – نظیر: نیکی را نیکی آید. نیکی کن تا نیکی ببینی.
خان
خان یورقانی میتیل اولماز – لحاف خان از جنس متقال نیست.
خاتین قیز
خاتین قیز خالاسینا چکر، قوچ ایگید دایی سینا – (خانم قیز خالاسینا چکر، خان اوغلان دایی سینا) – دختر خانم شبیه خاله اش میشود ، آقا پسر شبیه دایی ش.
خلقه ایت هورسه
خلقه ایت هورسه بیزه چاققال هوره ر – به مردم سگ پارس میکند به ما شغال.
خکه
خکه خکه دئیینجه قیش چیخار – تا تو بخواهی بگوئی خاکه (خاکه ذغال)، زمستان تمام شده.
خیاط
خیاطین ایگنه سی ایتمسه گونده اون دانا کؤینک تیکه ر – اگرسوزن خیاط گم نشود روزی ده تا لباس میدوزد.
خیر وئر
خیر وئر ، خیر گؤتور – خیر بده ، خیر بردار.
خراب اولماسا
خراب اولماسا آباد اولماز (مانند: بولانماسا دورولماز) – خانه تا خراب نشود آباد تمیشود (مانند: تا آب گل آلود نشود صاف نمیشود).
خالام بیلدی
خالام بیلدی، عالم بیلدی – خاله ام که این را بداند همه عالم این را خواهد دانست.
خادملیغی گامیشا وئرسن
خادملیغی گامیشا وئرسن سامانلیغی ئوزونه چیخار. ترجمه: اگر تولیت را به گاو میش بخشند کاهدان را بخود اختصاص دهد.
خالا ائوینه دادانان
خالا ائوینه دادانان، ار ائوینه خیر وئرمز. ترجمه: زنی که بخانه خاله اش عادت کرد دیگر بدرد خانه شوهر نمیخورد.
خالا خاطرون قالماسین
خالا خاطرون قالماسین! نظیر: محض خالی نبودن عریضه.
خالادان ایستیروخ
خالادان ایستیروق، وئرسه ده خالادی وئرمه سه ده. ترجمه: از خاله جان میخواهیم. اگر داد خاله مان هست. اگر نداد باز خاله مان هست.
خالام دوغوب
خالام دوغوب خالاجانیم هو چکیب. نظیر: شاه خانم زائیده ماه خانم درد میکشد.
خالامین د… اولسیدی
خالامین د… اولسیدی منه دایی اولاردی – ترجمه و نظیر: خاله را خایه بُدی خالو بُدی (مولوی).
خان یازییه ویرمیر
خان یازییه ویرمیر – نظیر: بروی مبارکش نمیاورد.
خان، بیز ایچریدن بوروندوق
خان، بیز ایچریدن بوروندوق (یا: قیزیشدوق) – ترجمه: خان، ما از درون گرم شدیم. توضیح: یکی از اعیان تبریز به نایب شفیع که از فراشان دولتی و مردی شوخ و بذله گو بود ده تومان داده و میگوید هوا سرد است. این را بگیر و یک سرداری ماهوت بخر و بسلامتی من بپوش. نایب شفیع… ادامهٔ مطلب ›
خاندیر خانه نشین
خاندیر خانه نشین – ترجمه: خان است خانه نشین. در یاره نجبای مندرسه بکار برند.
خانم، سنون اشاغیوی دا گؤرموشوخ
خانم، سنون اشاغیوی دا گؤرموشوق، یوخارووی دا! – ترجمه: خانم، ما بالایت را هم دیده ایم، پائینت را هم! توضیح: گدائی در زد. کدبانو که در طبقه فوقانی مشغول رفت و روب بود جواب داد که اگر پائین بودم احسانی در حق تو میکردم. گدا که دفعات از آن در مایوس رفته بود خندید و… ادامهٔ مطلب ›
خان،سیز بویورماسیدوز
خان،سیز بویورماسیدوز بیز توکّلی توکّلی ییه جاغیدوق! – ترجمه: خان، اگر شما نمیفرمودید ما همینطوری میخوردیم! توضیح: صیادی مرغ کوچکی را شکار کرده به حضور خانی برد تا انعامی بگیرد. خان که ممسک بود به وی میگوید: این مرغ را میبری منزل، میدهی زنت پرهایش را بکند و شکمش را پاره نماید و خوب بشوید… ادامهٔ مطلب ›
خانم سیندیران قاب
خانم سیندیران قابین سسی چیماز – ترجمه: وقتی خانم خانه ظرفی را بشکند صدایش در نمیاید.
خانا بیگه یارادی
خانا بیگه یارادی، کچل عباسا یارامادی؟! – ترجمه: لایق خان و بیگ شد لایق عباس کچل نشد؟!
خائن خوفلی اولار
خائن خوفلی اولار – ترجمه: خائن ترسو باشد.
خبر خیر گره ک
خبر خیر گره ک – نظیر: خبر بد به بوم گذار.
خبرینن نوبره آز قالیر
خبرینن نوبره آز قالیر – ترجمه: بزودی خبر هم میرسد، نوبر هم.
خجالت
خجالت دشمنون اولسون – ترجمه: خجل دشمنت باد. مراد آنکه چرا میفرمائید خجل شدید؟!
خجالتلیغوون یاریسی منیم!
خجالتلیغوون یاریسی منیم! – نظیر: لبت کلفت شد؟
خراب اولمیینجه
خراب اولمیینجه آباد اولماز – نظیر: هر بنای نو که آبادان کنند / باید اول کهنه را ویران کنند.
خراباتا گیره ن
خراباتا گیره ن ایشگه سین یوغونون آختارماز (مراغی) – ترجمه: کسی که به خرابات میرود اصراری در لاغری و چاقی (طرف) نمیگذارد.
خرابه تاپیلاندا
خرابه تاپیلاندا قحبه تاپیلمیر، قحبه تاپیلاندا خرابه (مراغی) – ن: آت اولاندا میدان اولماز…
خر دجالین پالانی
خر دجالین پالانی اولوب – ترجمه: مثل پالان خر دجال است.
خزینییه توپوره ن
خزینییه توپوره نین ئوز سققلینه یاپیشار – ترجمه: هر که به آب خزینه تف کند بریش خودش میچسبد. نظیر: تف سر بالا بریش آدم برمیگردد.
خطاديده دن خطا
خطاديده دن خطا اسگيك اولماز (مراغى) – خطا ديده عارى از خطا نباشد.
خلق آخرالزماندان قورخار
خلق آخرالزماندان قورخار، من اوليندن – مردم از آخر الزمان ترسند من از اول آن.
خلقه ايتلر هورنده
خلقه ايتلر هورنده بيزه ده آغزى باغلى كوچوكلر هوره ر – نظير: خلق رامار گزد ما را قورباغه.
خلقين عقلى
خلقين عقلى گؤزونده اولار – عقل مردم به چشمانشان است.
خلوت اولسا
خلوت اولسا قورت يوگوره ك اولار – در خلوت گرگ مهاجم تر شود.
خمير
خمير چوخ سو آپارار – خمير آب زياد لازم دارد. نظير: اين رشته سر دراز دارد.
چاخچاخی
چاخچاخی باشین یئره دؤگر، دگیرمان بیلدیغون ائلر – نظیر: مه فشاند نور و سگ عوعو کند.توضیح: چاخچاخی (چقچقه) اسباب کوچکی است از چوب که بر روی سنگ فوقانی آسیاب قرار دارد و با جست و خیز خود از ناب کوچک دانه ها را به جلو میکشاند. چاخچاخی در عین حال یک اسباب بازی کودکان است.
خوروزوم قاچيب
خوروزوم قاچيب، ئوزوم كه قاچماميشام! – خروسم فرار كرده اما من خودم كه فرار نكرده ام!
خوروزون له له گى
خوروزون له له گى گؤروكور – دُم خروس پيداست.
خوروزون سققلى
خوروزون سققلى آغارسا دا بهاسى اون دؤرت شاهى دير(رياحى).
خوش گونى
خوش گونى قاپيلاردا گئچر – روز هاى خوشش در خانه ديگران ميگذرد (مراد آنكه سور چران عجيبى است).
خوروز باننامینده
خوروز باننامینده سحر اولماز؟ – خروس نخواند صبح نمیشود؟
خير سؤيله مزه
خير سؤيله مزه دئديلر خير سؤيله سفردن قاييداندا سنه بير دون وئراق، دئدى بلكه قاييتمادوز؟!
امثال و لغات ترکی آذری 
آخرین نظر ها